Sık Yapılan Hatalar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

ETİK KURUL BAŞVURU DOSYASINDA SIK YAPILAN HATALAR ve

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Girişimsel olmayan araştırmalara dair Etik kurul başvuru dosyaları hazırlayacak lisansüstü öğrencilerimiz için sık yapılan hatalar ve dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda belirtilmiştir.

İzin Yazıları ve Genel sorunlar:

Veri toplama işlemi Üniversitemiz bünyesinde gerçekleştirilecekse, Etik Kurul başvurusunun ardından alınacak Etik Kurul onayı ile birlikte Rektörlükten uygunluk yazısı alınmalıdır.
Etik kurul formunda araştırmacılara ve araştırma yerine dair eksik bilgiler ve imzalar olmamalıdır.
Tez çalışmalarının özgün olması gerektiğinden ve bir uzmanlık derecesi kazandıracağından, tezde danışmanlık yapan akademisyenler yanlışlıkla araştırmacılar arasında tanımlanmamalıdır.

Araştırmanın çalışmayı ve amacını tanımlamakta yetersiz kalması:

Konunun Önemi bölümünde seçmiş olduğunuz konuda nasıl bir bilgi boşluğu veya gereksinim olduğunu saptamalı ve ardından çalışmanın nedeni/ amacı açıklanmalıdır.
Bir bilimsel çalışmanın amacı; araştırmanın neyi araştırmayı planladığı ve hedeflerini ortaya koyan cümlelerdir. Genelde araştırmalarda amaç cümlelerinden sonra bu amacın sınırları ve amaca nasıl ulaşacağının belirlenmesi açısından alt amaçlar, problem cümlesi, alt problemler veya araştırma soruları yer almaktadır.
Bu alt amaçlar düz cümle, soru cümlesi veya hipotez şeklinde de yazılabilir. Alt problemler ve araştırma soruları soru cümlesi şeklinde yazılmaktadır.
Araştırmanızda hipotez, alt problemleri ve araştırma sorularını yazarken bir taraftan da araştırmanın yöntem ve desen kısmını belirlemeniz gerekir. Çalışma kapsamında nasıl veri toplanacağı, kimlerin görev alacağı, bu verileri nitel veya nicel olarak nasıl analiz edeceğinizi düşünmeniz gerekmektedir. Kısaca araştırmanın amacı, araştırma sorusu, araştırma deseni, veri toplama araçları ve verilerin nasıl analiz edileceği birlikte kurgulanıp birbirine uygun olarak yazılmalıdır.
Araştırmanızın bir parçası olarak “giriş ve problem” ilk üç soruyu özetle yanıtlayan başlangıç noktasıdır.
Kurula başvuru için doldurulması zorunlu olan “Araştırmanın amaç ve önemi” başlıklı bölümde bu alanda daha önce yapılan çalışmalara vb kaynakça gösterilerek yer verilmelidir.
Kaynakça yazım kurallarına uygun olmalıdır.

Araştırmada kullanılan yönteme ait Etik sorunlar

Etik kurul dosyasında bireylerin mesleksel yetkileri aşan uygulamaların yapılacağı beyan edilmemelidir.
Klinik araştırmalar ilgili Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun konusudur.
Standartta var olan bir hak veya uygulamanın örselenebilir/hassas grupları etkileyecek şekilde araştırma kapsamında yapılmayacak olmasının çalışmada beyan edilmesi etik bir sorundur.
Standartta var olan bir hak veya uygulamanın (örneğin literatürde kabul görmüş bir ölçeğin uygulanması) hassas gruplara uygulamasını kapsayan bir araştırmada bu durumun belirtilmesi gerekir.

Araştırmada kullanılan ölçekler hakkında sorunlar:

Yüksek lisans tezlerinde kullanılan ve diğer bilimsel yayınlarda yer verilmemiş bir ölçeği kullanmak-Tez kaynakça bile gösterilmiş olsa sonuçta tezi bir ödev gibi düşünmek gerekir. Bu nedenle özellikle yüksek lisans/doktora tezlerinde kullanılan ölçekleri kullanmak uygun olarak düşünülmemelidir.
Çalışmada kullanılacak Anket/Test/Ölçekler yaygın ve literatürde sık kullanılan bir ölçek ise veya izin alınmasına gerek yoktur şeklinde yayın içinde belirtilmiş ise izin almanıza gerek yoktur. Fakat bu durum sağlanmıyorsa Anket/Test/Ölçeklerin sahibinden izin alınması gerekmektedir.
Araştırmada kullanılacak olan Anketlerde “Demografik Bilgiler” kısmı ya da tüm anket soruları araştırmacılar tarafından oluşturuldu ise açıklanarak form içinde belirtilmelidir.
Eğer ölçeğin bir kısmında değişiklik yapılacaksa gerekçesi ve geliştirenlerden bu hususta izin alındığı belirtilmelidir.
Ölçek kullanımında ölçeğin üretildiği şartların araştırmada dikkate alınmaması ve uygunsuz araştırma tasarımı sık yapılan hatalar arasındadır.
Araştırmaların anket sorularında yer alan “Fakülte- Bölüm-Unvan” bilgilerinin gizlilik açısından yer almaması gereklidir.

Evren ve Örneklem Seçimi:

Çalışmanın açıklanmasında en büyük eksiklik; genel ve çalışma evreni ile örneklemin karakteristik ve demografik özellikleri hakkında detaylı bilgilere yer verilmemesidir. Oysa bu bilgiler, çalışmanın değerlendirebilmesi için gereklidir.
Örnekleme sürecinde karşılaşılan diğer hatalar ise, örneklem seçimine dair örnekleme yönteminin belirtilmemesi, örneklem seçiminde kullanılan dâhil edilme ve dışlanma kriterleri ve örneklem büyüklüğünü belirleme yöntemi ile ilgili bilgilere yer verilmemesi ya da hatalı işlemlerin yapılmasıdır.

Bilgilendirilmiş Gönüllü Onam Formu:

Veri toplama Yöntemi olarak Araştırma içeriğinde Kimlik bilgisi, Ses Kaydı, Görüntü Kaydı ve Telefon Kaydı vb. alınması durumunda Onam Formuna bu durumun yazılması ve katılımcılara bu bilgilendirmenin ve gerekçelerin belirtilecek olması gerekmektedir.

Tıbbi araştırmanın öncelikli amacı yeni bilgilere ulaşmak olmakla birlikte, bu hedef araştırma gönüllüsü bireylerin hak ve menfaatlerinin önüne geçemez
Araştırma hassas gruplar açısından olası bir risk ve rahatsızlık yaratma durumu taşıyorsa açıklayıcı bir şekilde başvuruda yazılması gerekmektedir.
İletişim kurulacak kişilere ait bilgilerin mutlaka yazılması gerekmektedir.

Etik Kurula yapılan başvuru dosyasında araştırmanın bütün boyutlarının açıklanmaması:

Değişkenler, araştırma soruları, hipotez, araştırma modeli, araştırmanın deseni, veri toplama yöntemleri, sınırlılıklar, tanımlar ve değerlendirme/veri analizi süreci gibi bir araştırmada yer alması gereken bütün konulara başvuruda yer verilmelidir.
Ayrıca, Etik kurul yönergesi dikkatli okunmalı ve doldurulması gereken formlar ve kontrol listesi dikkatle incelemelidir.
Word formatında olan Etik kurul başvuru formuna ait yönergeler silinmemeli ve belge içeriğinde değişiklik yapılmamalıdır.
Verilerin saklanma süresi yasal sınırlarda olmalıdır. Özellikle tezlerde bu süre minimum eğitim azami süresi kadar olmalıdır.

Gizlilik Taahhütnamesinde ve başvuru dosyasında ilgili yerlerde danışman ve tüm araştırmacıların ıslak imzalarının olması gereklidir. Görsel olarak eklemeler veya dijital ilaveler değerlendirmeye alınmaz.

Başvuru dosyasında tüm formlarda çalışma tarihlerin eksiksiz belirtilmesi, etik kurul izni sonrasında çalışmanın planlanmış olması ve imla hatalarının yapılmamasına özen gösterilmesi gerekmektedir.

Bilimsel araştırmalarda etik dışı davranışlar ancak yayına dönüştüğünde fark edilebilmektedir. Ayrıca aşırma, sahtecilik, saptırma, yayın tekrarı, dilimleme gibi etik dışı davranışlar ancak yayın sonucu ortaya çıkmaktadır. Tüm araştırmacılar bilimsel araştırmalarında YÖK ETİK YÖNETMELİĞİNDE ve HELSİNKİ bildirgesi ile belirtilen konularda etik davranmak ile yükümlüdürler.

Araştırma kapsamında finansman kaynakları, kurumsal bağlar ve çıkar çatışmaları/çakışmaları etik kurul dosyasında ve çalışma sonucunda yayında beyan edilmelidir.

KAYNAKÇA:

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Etik Yönetmeliği; Erişim Adresi: https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/mevzuat/bilimsel-arastirma-ve-etik-yonetmeligi.aspx
Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönergesi: Erişim Adresi: https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/mevzuat/Yay%C4%B1nEti%C4%9FiY%C3%B6nergesi_140318.pdf
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu; Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf
Dünya Tıp Birliği (WMA)(2013) Helsinki Bildirgesi, İnsan gönüllüler Üzerinde Yapılan Tıbbi Araştırmalarda Etik İlkeler, Klinik Gözden Geçirme ve Eğitim, Özel İletişim

Erişim Adresi: https://jag.journalagent.com/aot/Helsinki_Decleration_tur.pdf

TR Dizin Etik Kurallarla ilgili Açıklama Ve Bilgilendirme; Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ibad/page/9412
TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Yönetmeliği (2018) Erişim Adresi : https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/3654/277 işlenmiş hali.pdf
AKADEMİDE ETİK DERNEĞİ(AKETDER)(2022) ETİK ARAŞTIRMALARI KONGRESİ ETİK KURULLAR ÇALIŞTAYI RAPORU; Başkent Üniversitesi, 13-14 Mayıs 2022, Ankara
İstinye üniversitesi: Etik Başvuru Dosyası Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, İnsan Araştırmaları Etik Kurulu; Erişim Adresi: https://arastirma.istinye.edu.tr/insan-arastirmalari-etik-kurulu
Biruni Üniversitesi: Girişimsel olmayan araştırmalar Etik Kurulu Erişim Adresi: https://etikkurul.biruni.edu.tr/index.php/anasayfa/girisimsel-olmayan-etik-kurul-basvuru-dosya-icerigi/